کتاب مفاهیم و رویکردها در آخرین جنبش های هنری قرن بیستم

کتاب مفاهیم و رویکردها در آخرین جنبش های هنری قرن بیستم،جهانی شدن و هنر جدید

دهه های آخرین سده بیستم، تحولاتی عمیق در مفهوم هنر و ساختار زیبائی را شاهد بوده و از این رهگذر قلمروی گسترده و متنوعی از ابزارها و روش های بیان هنری جدید را تجربه کرده است. اساسا مهمترین خصیصه هنر این قرن وجه تجربی آن بود، که این خود از میلی خستگی ناپذیر به نوآوری و شیفتگی بی حد و حصر نسبت به پدیده های نو سرچشمه گرفته است.

تحولات شکلی هنر در ابتدای قرن، با بکارگیری موادی فراتر از رنگ و بوم – في المثل بریده های کاغذ و پارچه در کولاژهای هنرمندان کوبیست – آغاز و در سال های آخرین آن به آزادی کامل هنرمندان از هر گونه قید و بند نقاشی و مجسمه سازی و رویکرد بسوی رسانه ها و امکانات جدید آفرینش هنری منتهی گردید. تلاش پر شور هنرمندان پیشرو در بکارگیری هر وسیله و روش ممکن برای ابراز منویات شخصی خویش، بدین معنی است که اکنون هنرمند خود در مرکزیت ابداع هنری قرار گرفته است.
به بیان دیگر رسانه های جدید با همه نیروی بصری و فن آوری پیشرفته شان، اینک شخص هنرمند – و نه اثر هنری – را در مرکز توجه قرار میدهند. بدین ترتیب در بستر جریان پیشگام، «هنر» و «شیوه بیان هنری» هر دو به حاشیه رفته و این همان نقطه تحول بنیادینی است که از آن به عنوان «پایان هنر» یاد می شود. منشاء این تحول و به دنبال آن پدیدار شدن هنر جدید، به عواملی چند باز می گردد. او هنر جدید از نوعی تعامل آشکار بین نوآوری های جدید در هنر و ظهور نهادهای نوین هنری سرچشمه گرفته است. بدین مفهوم که هنر جدید کانون های هنری نوینی را اقتضا کرده و این کانون ها نیز هنری جدید و متفاوت را پیوسته مورد تشویق و حمایت خود قرار میدهند.

موزه های هنرهای مدرن پس از نیم قرن تجربه، در سال های دهه ۱۹۷۰ خود را با بحران هویتی فزاینده ای مواجه می دیدند. بسیاری از هنرمندان و بازدید کنندگان این موزه ها، نگاه به گذشته در معرفی آثار دوره مدرن را نوعی اشرافیت واپس گرا پنداشته و عدم حضور فعالانه آنها را در صحنه فرهنگ و هنر معاصر نمی پسندیدند. با همین انگیزه موزه های هنرهای معاصر، به هدف معرفی تکاپوی جدید و تحول یافته هنرمندان، ظهور پیدا کرده و عرصه تازه ای برای اشاعه هنر جدید فراهم ساختند. پس از آنها مراکز هنری فعال و گالری های پیشرو به صحنه معرفی تلاش های نوینی که پیشتر در دهه ۱۹۶۰ جرقه شان زده شده بود، تبدیل شدند. طبیعی بود که مکان های جدید، مخاطبان متفاوتی نسبت به بازدید کنندگان سنتی موزه های مدرن به خود جذب نموده و لذا هنری جدید را، هم به لحاظ شکلی و هم از نظر مفهومی، مورد توجه قرار دادند.

تمامی مباحث کتاب حاضر در فصول مختلف، بر آن هستند تا اشکال متنوع این هنر جا۔ ایل را تشریح و نمونه های بارز و هنرمندان شاخص آن را معرفی نمایند. در لابلای همه بحث ها، این نکته بحشور پیوسته ای جاریست که هنر آوانگارد در این سالها مولود شرایطی تحول یافته بوده و لذا على القاعده باید در شکل و شیوه نوینی ارائه شود. عامل دومی که انگیزش های فکری را برای تحول در شکل و ساختار هنر معاصر تقویت تحول، گرایش وسیع هنرمندان به طرح مسائل آنانی و اجتماعی است. هنر معاصر به دلیل همین خصت موضوع گرای خود، در واقع واکنشی است علیه بی تفاوتی های ذاتی و جوهرڈ بی تعها هنر مدرن، که شکل غایی آن در هنر مینیمال ظاهر شد. گرایش مفرط هنر مدرن به تکنیک و مفاهیم هنری، آن را به طور جدی از پرداختن به مسائل انسانی و اجتماعی بازداشت، تا جایی که هنر فقط به خودش مقید بود و بس.

هنر جدید با همه امکانات و ابزارهای نوین بر آن است تا همواره بر دعوی خود نسبت به موضوعات مهم جهانی همچون آزادی، محیط زیست، خطرات هسته ای، فمینیسم، تکنولوژی و بیگانگی انسان با ماشین، فجایع انسانی و کشتارهای جنگ جهانی پافشاری ورزد. منتقدین صاحب نظران هنری و مجریان نمایشگاههای امروز، غالبأ بر نگرش قهرآمیز هنرمندان نسبت به بسیاری از مسائل مبتلا به بشری تأکید داشته و اذعان دارند که هنر معاصر نوعی رجعت به تعهد گرایی احساسی دوره رمانتیسیسم را در ذات خود تجربه می کند.

با این تمایلات، مراکز هنری جدید عملا به پایگاههای طرح مسائل مهم انسانی تبدیل و بعضا عامل جنجال های اجتماعی و تعارضات سیاسی شده اند. این در حالی است که موزه های هنر مدرن حرکتی کاملا مستقل داشته و هرگز در صدد ایفای نقشی مؤثر در تحولات اجتماعی نبوده اند. فصل اول کتاب در تشریح جهانی شدن هنر معاصر، به خصلت متعهدانه آن در طرح مسائل سیاسی و اجتماعی در کشورهای مختلف، می پردازد. هنر عصر پرستر ویکای روسیه به نوعی بازتاب تحولات سیاسی آن کشور در سال های دهه ۱۹۸۰ بود. همین طور هنر آمریکای لاتین در کشورهای آرژانتین، شیلی و برزیل که کاملا از شرایط اجتماعی و سیاسی آن منطقه متأثر است.
بر همین منوال است هنر معاصر در کشورهای چین و کره، عنصر واحد در تمامی جلوه های مختلف هنر معاصر در مناطق یادشده، گرایش به نوعی هنر جدید است که در اشکال چیدمان، ویدئو، عکس و هنر محیطی ظاهر شده است. عامل سوم در ظهور هنر جدید، تکامل خیره کننده تکنولوژی های ارتباطات و بسط رسانه های جدید همچون عکس، ویدئو و اینترنت است. بکارگیری این تکنولوژی ها، تا حدی توسعه یافت که در بسیاری موارد نفس استفاده از آن با مفهوم آوانگاردیسم همراه شد. گو اینکه در بسیاری ازآفرینش های هنری معاصر، آنچه که بکار گرفته می شود، تکنولوژی های متوسطی است که با سطح فنی پیشرفته در صنایع مربوطه اصلا قابل قیاس نمی باشد.

فصول دوم و سوم کتاب، رسانه های عکاسی و ویدئو را از جهات مختلف، از جمله تعامل هنر و تکنولوژی، مورد بررسی قرار میدهد. این رسانه های جدید، آفرینش هنری را به سوی عرصه هایی فراتر از مرزهای شناخته شده سوق داده و محدوده های سنتی در هنر و زیبایی را بشكل متهورانهای درنوردیدند. هنر ویدئو، عوامل فوق الذکر در تجلی هنر جدید را بخوبی داراست. این هنر به غایت موضوع گرا بوده و همواره در صدد طرح مسائل ملی، منطقه ای و جهانی برآمده است. از سوی دیگر به دلیل جذابیت مردمی و جنبه سرگرم کننده و مهمتر از آن سهولت انتقال از مکانی به مکانی دیگر، مورد اقبال مراکز هنری نوین قرار گرفته است. همین ویژگی ها را رسانه عکاسی نیز کمابیش دارا بوده و حتی به نوآوری های بیشتری نسبت به هنر ویدئو دست یازیده است. دو فصل پایانی کتاب، به تشریح دو جریان کاملا متضاد در هنر معاصر می پردازد. جریان نخست، خصلت موضوع گرایی هنر معاصر را با علایق مردمی در هم آمیخته و ظهور نوعی هنر پاپ جدید را باعث شده است.

گرایش پاپ در آخرین دهه قرن بیستم، با همه تلخی و پوچی نگران کننده اش، در هر حال ریشه در زندگی شهری جدید داشته و البته از بیان کنایه آمیز و هجوکننده، هرگز رویگردان نیست. جریان دوم در برابر تمایلات عامیانه و ژولیدگی های عالم آوانگاردیسم قرار گرفته و بسوی هنر کلاسیک رویکرد نشان میدهد. این جریان بطور اخص در کشورهایی همچون ایتالیا و روسیه که به پشتوانه شاهکارهای هنر کلاسیک خود افتخار ورزیده و در عین حال ظهور نوعی هنر آوانگارد را نیز تجربه نموده اند، گسترش یافته است. اشکال ه��ر نئوکلاسیک در کشورهای مختلف، با وجود تفاوت های ماهوی، همگی از سنتهای دیرینه هنر نقاشی پیروی کرده و لذا هرگز در طبقه بندی هنر جدید نمی گنجند، گواینکه بهرحال بخش قابل اعتنایی از جریان عمومی هنر معاصر بشمار می آیند. در مجموع کتاب حاضر تصویر نسبتأ جامعی از گوناگونی جریان های مختلف هنر جدید بدست می دهد و این امر در ادامه مطالب ارائه شده در کتابی دیگر به نام آخرین جنبش های هنری در قرن بیستم ، علاقمندان به هنر را به اجمال ��ا آخرین جنبش ها و جریان های هنری سده بیستم آشنا می سازد. این آشنایی قطعا پشتوانه نظری خوبی برای هنرمندان خلاق کشورمان فراهم ساخته و امید است آنان را در نیل به تجربیات جدید، همسو با مقتضیات فرهنگی و ارزشهای ملی و تمدنی خود، مدد رساند.

از پشت جلد کتاب:

این کتاب اثر ارزنده‌ای است از ادوارد لوسی‌ اسمیت، شاعر ،مورخ و منتقد هنری و یکی از مهم‌ترین صاحب‌نظران هنر معاصر جهان.کتاب جنبش‌های هنری برای نخستین‌بار در سال 1969 به چاپ رسید. از آن پس‌ چندین‌بار بازنویسی شد که نسخه‌ی معرفی‌‌شده‌ی کنونی پس از افزودن بخش‌های جدید در سال 1997 منتشر گردید.

مترجم این اثر دکتر علی‌رضا سمیع آذر در آغاز این کتاب توضیح مختصر و مفیدی از تحولات هنری در قرن بیستم به مخاطب‌ می‌دهد: «جهان هنر در قرن بیستم بیش از همه‌ی قرون پیشین مشحون از نواندیشی و نوآوری بود. در این قرن پرتلاطم، اشتیاق‌ به خلاقیت و التزام به ابداع، به حدی بود که‌ بیش از همه‌ی تاریخ هنر در آن دگردیسی‌های شکلی هنر و تحولات سبک‌شناسی به وقوع‌ پیوست. این شور و اشتیاق آن‌قدر بالا گرفت که برای نخستین‌بار نفس خلاقیت‌ و نوآوری، موضوع هنر شد و جمع کثیری‌ از هنرمندان به جای تعهد، دیگر صرفاً به‌ پدیده‌های نو، بدیع و حتی غریب رویکرد نشان دادند».

در این کتاب که با یادداشت مؤلف به‌ مناسبت انتشار کتاب به زبان فارسی‌ آغاز می‌شود پس از معرفی مؤلف و اشارات‌ مترجم، 10 فصل مجزا دیده می‌شود که‌ فهرست‌وار معرفی می‌گردند.

فصل اول «سبک در محتوا»؛ فصل دوم‌ »اکسپرسیونیسم‌ انتزاعی»؛ فصل سوم‌ «چشم‌انداز اروپا»؛ فصل چهارم «انتزاع‌گرایی پسانقاشانه»؛ فصل پنجم‌ »پاپ، محیط و رویدادها»؛ فصل ششم‌ «تندیس‌های انتزاعی، هنر مینیمال و هنر مفهومی»؛ فصل هفتم‌ »هنر بی‌پیرایه، پسامینیمالیسم و میراث آن»؛ فصل‌ هشتم «گرایش‌های جدید اکسپرسیونیستی‌ در دهه 1980»؛ فصل نهم «هنر امریکا در دهه‌ی 1980»؛ فصل دهم «هنر موضوع‌گرا: هنر آفریقایی-آمریکایی و هنر فمینیست‌«؛ و در بخش آخر کتاب به گاهشمار رویدادهای هنری و تطابق‌های تاریخی در عرصه‌ی هنر پرداخته شده است. در کنار غنای مفهومی، علمی و محتوایی کتاب و ترجمه‌ی روان آن، تصاویر بسیاری از آثار هنرمندان برجسته با کیفیت بالای چاپی بر ارزش این اثر ارزشمند افزوده است. این کتاب مرجع بسیار مناسبی‌ برای پژوهشگران عرصه‌ی هنر و دانشجویان‌ گرایش‌های گوناگون هنری است.