فاصله کانونی در عکاسی چیست؟

تعریف فاصله کانونی در عکاسی چندان آسان نیست، بسیاری از عکاسان حرفه‌ایی نیز مفهوم فاصله کانونی لنز را به درستی نمی‌دانند. برخلاف تصور برخی از مردم، فاصله کانونی لنز، مربوط به جنبه‌ی فیزیکی لنز نیست. پس تعریف فاصله کانونی در عکاسی چیست؟ در این مقاله، به این سوال مهم پاسخ می‌دهم و توضیح می‌دهم کدام فاصله کانونی برای سبک عکاسی شما، مناسب است.

تعریف فاصله کانونی در عکاسی

بدون ورود به بحث عمقی فیزیک، به فاصله‌ی بین مرکز عدسی لنز و سنسور دوربین فاصله کانونی گفته می‌شود که با مقیاس میلیمتر مشخص می‌شود. لنزها با توجه به فاصله کانونی‌شان نام گذاری می‌شوند و شما می‌توانید این اطلاعات را روی بدنه لنز ببینید. برای مثال، یک لنز 50 میلیمتری، فاصله کانونی 50 میلیمتری دارد.

این لنز فوجی فیلم، فاصله کانونی 50 میلیمتری دارد

در تعریف فاصله کانونی در عکاسی، من به مرکز عدسی لنز اشاره کردم. ممکن است با خود بگویید که آن چیست؟ خب، لنز دوربین از یک تکه شیشه ساخته نشده است. در واقع، ترکیبی از عناصر لنز و گروهی از اجزای دیگر است. همه‌ی این اجزا به دریافت صحیح نور و کاهش اعوجاج کمک می‌کنند. موقعیتی که تمام پرتوهای نور برای شکل گیری یک “تصویر واضح” همگرا می‌شوند، به عنوان مرکز نوری(optical center) لنز شناخته می‌شود.
فاصله کانونی، ویژگی خود لنز است، نه دوربین. منظورم این است که یک لنز 50 میلیمتری، بدون توجه به فول فریم بودن دوربین، کراپ سنسور و مسائل دیگر، یک لنز 50 میلیمتری است. البته، اندازه سنسور در میدان دید ترکیب لنز/ دوربین، نقش ایفا می‌کند.

یک نکته مهم درمورد فاصله کانونی در عکاسی

با اینکه تعریف فاصله کانونی در عکاسی ممکن است برای برخی از عکاسان مناسب باشد، اما این چیزی نیست که لازم باشد حفظ کنید. درک اینکه فاصله کانونی چه چیزی به ما می‌گوید، مهم‌تر است. فاصله کانونی، زاویه دید یک لنز را توصیف می‌کند. به عبارت دیگر، چه میزان از یک چشم انداز را لنز می‌گیرد. و به علاوه، اشیا در فریم چه اندازه به نظر می‌رسند. هر چه فاصله کانونی یک لنز، بیشتر باشد، زاویه دید آن باریک‌تر می‌شود. با استفاده از لنزهای فاصله کانونی بیشتر، اشیا نسبت به آن چیزی که با چشم دیده می‌شوند، بزرگتر به نظر می‌رسند. از سوی دیگر، لنز با فاصله کانونی کم، زاویه دید وسیع‌تر دارد. از این رو، اجزا در فریم نسبت به چیزی که با چشم می‌بینیم، خیلی کوچکتر به نظر می‌رسند.
به این تصویر نگاهی بیندازید. با دوربین نیکون، لنز f/5.6 500  میلیمتری آن، زاویه دید 5 درجه دارد، در حالی که لنز f/1.4 50 میلیمتری آن، زاویه دید 46 درجه دارد. و در آخر، لنز f/1.8 20 میلیمتری، زاویه دید 94 درجه دارد. همانطور که می‌توانید ببینید، لنز 500 میلیمتری بیشتر، قسمت خیلی باریک‌تری از یک منظره را ثبت می‌کند. در نتیجه، تنها بخشی از یک قایق در عکس ثبت شده است. از سوی دیگر، لنز 50 میلیمتری، زاویه دید وسیع‌تری دارد. با ایستادن در همان موقعیت، می‌توانید بخش بیشتری از یک منظره را ثبت کنید، از جمله چندین قایق و صخره ها در دور دست. اگرچه، با لنز 20 میلیمتری، می‌توانید کل چشم انداز را در یک فریم مجزا ثبت کنید.

اکنون  چهار عکسی که از یک نقطه مشخص گرفته شده اند را ، ملاحظه بفرمایید. وقتی روی صخره نورد، زوم می‌شود، تصاویر از آن چشم انداز باریک می‌شوند. در فاصله کانونی 25 میلیمتری، می‌توانید به سختی مردان را پیدا کنید. از سوی دیگر، در فاصله کانونی 140 میلیمتری، می‌توانید حالات صورت کوهنورد را ببینید.

X-T2 + XF16-55mmF2.8 R LM WR @ 25mm, ISO 200, 1/320, f/9.0

X-T3 + XF50-140mmF2.8 R LM OIS WR @ 50mm, ISO 160, 1/550, f/6.4

X-T3 + XF50-140mmF2.8 R LM OIS WR @ 87mm, ISO 160, 1/480, f/6.4

X-T3 + XF50-140mmF2.8 R LM OIS WR @ 140mm, ISO 160, 1/450, f/6.4

میدان دید و فاصله کانونی معادل

در کنار مفهوم فاصله کانونی در عکاسی باید به دو عبارت “زاویه دید” و “میدان دید” که اغلب به جای هم استفاده می‌شوند نیز توجه کرد. اگرچه همانطور که در بالا گفتم، زاویه دید، ویژگی نوری لنز است. با صرف نظر از نوع دوربین استفاده شده، تغییر نمی‌کند. از سوی دیگر، میدان دید، نتیجه ترکیب لنز/ دوربین است. میدان دید نه تنها به فاصله کانونی لنز بستگی دارد بلکه به اندازه سنسور دوربین هم بستگی دارد.
یک دوربین فول فریم، سنسوری دارد که اندازه مشابه به نگاتیو فیلم 35 میلیمتری دارد (36 میلیمتر * 24 میلیمتر). اگرچه امروزه دوربین های دیجیتال بسته به تولیدکننده و مدل دوربین، با انواع اندازه‌های مختلف سنسور عرضه می‌شوند. سنسورهایی که کوچکتر از فول فریم هستند، سنسورهای کراپ یا هاف فریم هستند. کراپ سنسورها از این حقیقت آمده است که این سنسورهای کوچک‌تر، کمی از یک منظره را می‌بینند. کار مشابه با برش یک تصویر را انجام می‌دهد.
عبارت “فاصله کانونی موثر” (همچنین با فاصله کانونی معادل 35 میلیمتر شناخته می‌شود) برای برابرسازی چیزی که یک لنز در شرایط سنسور 35 میلیمتری ثبت می‌کند، استفاده می‌شود. چون بیشتر افراد عادت به کار با دوربین های فیلم 35 میلیمتری دارند، حداقل برای کسانی که سابقه بیشتری در عکاسی دارند، فرمت فول فریم به عنوان استاندارد پذیرفته شده است. فاصله کانونی معادل، فاصله کانونی یک لنز را توصیف می‌کند که برای ثبت همان میدان دید همانند یک لنز معین روی دوربین کراپ سنسور باید روی یک دوربین فریم کامل استفاده کنید. این جایی است که ضریب برش (کراپ فکتور ) ایفای نقش می‌کند. فاصله کانونی معادل با ضرب فاصله کانونی لنزها در ضریب برش دوربین غیر فول فریم به دست می‌آید. دوربین‌های DX کنون، ضریب برش 1.5 دارند. دوربین‌های EF-S کنون، ضریب برش 1.6 دارند. به علاوه، دوربین‌های میکرو چهار سوم، ضریب برش 2.0 دارند و سنسورهای 1 اینچی سونی و پاناسونیک، ضریب برش 2.7 دارند.
تصویر زیر با لنز f/2.8 24-70 میلیمتری در 44 میلیمتر روی دوربین فول فریم نیکون D800 گرفته شده است. اگر همین لنز را در زوم مشابه روی دوربین نیکون D500  (کراپ سنسور) خود بگذاریم، کماکان یک لنز 24-70 میلیمتر در 44 میلیمتر خواهد بود. اگرچه با کاهش میدان دید (به دلیل دوربین کراپ سنسور)، فضای یکسان را نخواهد دید. در این وضعیت، تنها قسمتی که به رنگ قرمز مشخص شده را می‌توانم ثبت کنم. فاصله کانونی موثر من روی دوربین ، 44 D500 میلیمتر *1.5 یا 66 میلیمتر خواهد بود. به عبارت دیگر، اگر بخواهیم چیزی که به رنگ قرمز روی دوربین D800 من مشخص شده است را ثبت کنیم، باید یک لنز با فاصله کانونی 66 میلیمتری استفاده کنیم. البته، همچنین می توانیم لنز 24-70 میلیمتری را از 44 تا 66 میلیمتر زوم کنیم.

NIKON D800 + 24-70mm f/2.8 @ 44mm, ISO 200, 10s, f/22.0

اگر محاسبه‌ها به نظرتان پیچیده است لطفا چند بار دیگه مصالعه کنید و با دوربین خود امتحان کنید در این صورت این مطلب را به خوبی درک خواهید کرد.

طبقه‌بندی فاصله‌های کانونی

لنزهای دوربین بسته به فاصله کانونی معادل به پنج دسته توصیفی طبقه بندی می‌شوند. لنزهای بسیار گسترده (ultra wide) در وضعیت فول فریم، فاصله کانونی کمتر از 24 میلیمتر دارند. به طور باورنکردنی چشم اندازهای وسیع را ثبت می‌کنند. البته بخاطر باز بودن گستره دید در عکس خروجی کمی اعوجاج خواهیم داشت. این‌ها لنزهای جالبی برای استفاده هستند و می‌توان با آنها در فاصله‌ی نزدیک فوکوس را انجام داد و عمق میدان زیادی دارند. اگر از فضای داخلی عکاسی می‌کنید، ارزش دارد که این لنزها را در کیف خود داشته باشید.

NIKON D7000 + 10.5mm f/2.8 @ 10.5mm, ISO 200, 1/500, f/10.0, فاصله کانونی معادل = 15mm

X-T3 + XF10-24mmF4 R OIS @ 10mm, ISO 160, 0.8 seconds, f/10.0, فاصله کانونی معادل = 15mm

لنزهای زاویه گسترده، فاصله کانونی معادل در دامنه 24 تا 35 میلیمتر دارند. این لنزها هنوز برای یک چشم انداز وسیع بکار می‌روند و اغلب عکاسان از آن‌ها برای عکاسی منظره و عکاسی معماری استفاده می‌کنند. وقتی از یک لنز زاویه گسترده استفاده می‌کنید، ایده خوبی است که پیش زمینه را امتحان کنید. این به تصاویر شما، یک حس مقیاس می‌دهد و کمک می‌کند تا تماشاگران به سمت تصاویر شما بیایند. چون این لنزها، عمق میدان زیادی دارند، از این رو به راحتی می‌توان هم اشیای دور و هم نزدیک را به صورت واضح داشت.

NIKON D800 + 24-70mm f/2.8 @ 24mm, ISO 100, 1/20, f/8.0, فاصله کانونی معادل = 24mm

NIKON D800 + 24-70mm f/2.8 @ 24mm, ISO 200, 1/15, f/11.0, فاصله کانونی معادل = 24mm

لنزهای استاندارد، فواصل کانونی بین 35 میلیمتر و 70 میلیمتر دارند. آنها، دنیا را به شکل خیلی مشابه با چیزی که با چشم می‌بینیم، ثبت می‌کنند. اعوجاج بسیار کمی دارند،به همین دلیل لنزهای مورد علاقه عکاسان پرتره هستند. ویژگی دیگر لنزها در این محدوده فاصله کانونی، توانایی آنها در جداسازی یک شی از زمینه آن با استفاده از لنزهایی با عمق میدان کمتر نسبت به لنزهای زاویه گسترده است.

X-T2 + XF35mmF2 R WR @ 35mm, ISO 400, 1/1700, f/2.0, فاصله کانونی معادل = 53mm

X-T2 + XF16-55mmF2.8 R LM WR @ 41.4mm, ISO 200, 1/200, f/4.0, فاصله کانونی معادل = 62mm

فاصله کانونی های بین 70 میلیمتر و 300 میلیمتر به عنوان لنزهای تله فوتو در نظر گرفته می‌شوند. عکاسان حیات وحش معمولا برای نزدیک شدن به سوژه بدون  اینکه دیده شوند، از آنها استفاده می‌کنند. این ل��زها، حتی در بسته ترین حالت دیافراگم ها، عمق میدان کمی دارند، بنابراین فوکوس بودن سوژه  بسیار مهم است.

X-T2 + XF50-140mmF2.8 R LM OIS WR @ 140mm, ISO 1600, 1/500, f/5.6, فاصله کانونی معادل= 210mm

X-T3 + XF50-140mmF2.8 R LM OIS WR @ 140mm, ISO 160, 1/25, f/8.0, فاصله کانونی معادل = 210mm

لنزهای سوپر تله فوتو ، فواصل کانونی بیش از 300 میلیمتر دارند. اغلب برای عکاسی از پرندگان و سایر اشیای کوچک در فاصله دور استفاده می‌شوند. این لنزها می‌توانند خیلی بزرگ و سنگین باشند و ممکن است برای عکاسی از آن‌ها به سه پایه نیاز داشته باشیم. همچنین این لنز‌ها خیلی گران قیمت هستند! لنز f/5.6E FL ED VR 800 میلیمتری AF-S NIKKOR نیکون، در زمان نگارش این مقاله، 16.300 دلار قیمت دارد!

X-T3 + XF100-400mmF4.5-5.6 R LM OIS WR @ 400mm, ISO 400, 1/280, f/5.6, فاصله کانونی معادل = 600mm

NIKON D7100 + 80-400mm f/4.5-5.6 @ 400mm, ISO 400, 1/800, f/5.6, فاصله کانونی معادل= 600mm

همچنین، تمام اعدادی که من ذکر کردم، در شرایط فول فریم هستند. اگر یک دوربین کراپ سنسور دارید، نیاز خواهید داشت تا فواصل کانونی معادل را با تقسیم این اعداد بر 1.5، 2 یا هر چیزی که کراپ فکتور (ضریب برش) شما می‌باشد، پیدا کنید.

فاصله کانونی در عکاسی| لنز زوم یا پرایم؟

لنزهای پرایم، فاصله کانونی ثابت دارند. از سوی دیگر، یک لنز زوم، فاصله کانونی متغیر دارد. برخی از دامنه‌های متداول لنز زوم، 16-35 میلیمتر، 24-70 میلیمتر و 70-200 میلیمتر هستند، یک لنز عالی برای مسافرت، لنزی است که هم دامنه‌های تله فوتو و هم گسترده را پوشش دهد مانند یک لنز 18-200 میلیمتری. مزیتش این است که نیازی نیست چندین لنز با خود حمل کنید یا برای عکاسی از چشم اندازهای گسترده و کلوز آپ از جزییات معماری مجبور شوید لنز عوض کنید.
لنزهای زوم، جنبه منفی هم دارند؛ اغلب به اندازه لنزهای پرایم، به لحاظ نوری، واضح نیستند. اگرچه این مشکل با ظهور فناوری جدیدتر و بهتر، در حال رفع است، اما هنوز این مشکلات به ویژه در زمان کار با سوپر زوم ها همانند زوم های 18-200 میلیمتری وجود دارد. اشکال دیگر این است که می‌خواهند دیافراگم ماکزیمم باریک تر از لنزهای پرایم داشته باشند. با اینکه بالای خط زوم ممکن است دیافراگم ثابت f/2.8 داشته باشد، لنزهای پرایم در یک فاصله کانونی مشابه ممکن است گسترده تر شوند و اغلب اجازه چندین کاهش و افزایش در نور را می‌دهند. لنزهای پرایم در شرایط نور کم، مناسب‌تر هستند. برای اطلاعات بیشتر درباره لنزهای پرایم و لنزهای زوم، مقاله کامل تر ما درباره این موضوع را ببینید.

نتیجه‌گیری

خودتان را درگیر تعریف فاصله کانونی در عکاسی، یا حتی تفاوت بین زاویه دید، میدان دید و معادل فاصله کانونی یک لنز نکنید. چیزی که باید به خاطر داشته باشید این است که لنزها با فاصله کانونی بلند، اشیا را نزدیکتر می‌آوردند مثل یک تلسکوپ. و از طرف دیگر، لنزها با زاویه گسترده برای ثبت چشم اندازهای بزرگ، عالی هستند. اگر نسبت به جایی که ایستاده‌اید، باید به شی خود نزدیک‌تر شوید، پس یک لنز تله فوتو را انتخاب کنید. اگر منظره و معماری، مواردی هستند که از عکاسی از آنها لذت می‌برید، پس مطمئن شوید که لنز زاویه گسترده به همراه دارید. برای پرتره و هرچیز مشابه، حتما مطمئن شوید که لنز در کیفتان دارید و با حدس و گمان اشتباه نکنید.